Σύγχρονες Τάσεις στη Κλασική Φιλολογία

ΑΝΤ. ΡΕΓΚΑΚΟΣ "Η κλασική φιλολογία βρίσκεται στον πυρήνα του δυτικού πολιτισμού"

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στις 5-7 Δεκεμβρίου, πραγματοποιείται το 2ο διεθνές συνέδριο στη σειρά “Σύγχρονες Τάσεις στην Κλασική Φιλολογία”. Ο Αντώνης Ρεγκάκος, καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας και πρόεδρος του τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, μιλά για το συνέδριο αλλά και για τις κλασικές σπουδές εν γένει.

Συνέντευξη: Βασίλης Πάγκαλος

Το ενδιαφέρον αυτό διεθνές συνέδριο, που διοργανώνεται από τον τομέα Κλασικών Σπουδών του τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, πραγματοποιείται σε ετήσια βάση με διαφορετική κάθε φορά θεματική. Το περσινό αφορούσε την αφηγηματολογία στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία ενώ το θέμα του φετινού συνεδρίου είναι μια σύγχρονη προσέγγιση της αρχαίας φιλολογικής κριτικής και γραμματικής και ο τίτλος του είναι “Γλώσσα - Κείμενο - Λογοτεχνία. Αρχέτυποι, έννοιες και περιεχόμενο της αρχαίας φιλολογίας και γραμματικής”.
Θα μας δώσετε κάποιες πληροφορίες για τους συμμετέχοντες στο συνέδριο; Στη διοργάνωση συμμετέχουν 34 επιφανείς φιλόλογοι από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Ελλάδας, της Ευρώπης και της Αμερικής. Ενδεικτικά αναφέρω ότι τις εργασίες του συνεδρίου θα ανοίξει ο κορυφαίος ομηριστής και λεξικογράφος Franco Montanari του Πανεπιστημίου της Γένοβα -γνωστός για τη σύνταξη του μεγάλου λεξικού της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που ήδη μεταφράζεται στα ελληνικά- και θα τις ολοκληρώσει ο γλωσσολόγος, ειδικός σε θέματα αρχαίας γραμματικής και υφολογίας, Wolfram Ax του Πανεπιστημίου της Κολωνίας. Σκοπός αυτών των συνεδρίων είναι να εντάξουν τη Θεσσαλονίκη στον διεθνή φιλολογικό χάρτη προσελκύοντας τους κορυφαίους φιλολόγους ανά τον κόσμο. Το κύρος της διοργάνωσης επισφραγίζει το γεγονός ότι τα πρακτικά του συνεδρίου εκδίδονται από τον μεγαλύτερο εκδοτικό οίκο της Ευρώπης στις ανθρωπιστικές σπουδές, De Gruyter.
Σε ποια θέματα αναφέρονται οι περισσότερες ανακοινώσεις; Επειδή το θέμα του συνεδρίου αγγίζει όλους τους τομείς της γλωσσολογικής θεώρησης της αρχαιοελληνικής γραμματείας, κρίθηκε απαραίτητη μια σχηματική κατηγοριοποίηση των ανακοινώσεων. Έτσι, εκτός από μια γενική εισαγωγή στην αρχαία ελληνική φιλολογία (έναν κλάδο που γνωρίζει μεγάλη άνθηση τα τελευταία χρόνια στην έρευνα), οι επιμέρους θεματικές αφορούν: την αρχαιολογία της φιλολογίας (με απλά λόγια πώς γεννιέται στην αρχαιότητα η ανάγκη για τη μελέτη της γλώσσας ως αυτόνομης επιστήμης), τη γλωσσολογική-υφολογική ανάλυση της αρχαίας λογοτεχνίας από τους πρώτους φιλολόγους (εδώ ένας μεγάλος αριθμός ανακοινώσεων αναφέρεται στο πώς οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι “διάβασαν” φιλολογικά τον Όμηρο), την αρχαία γραμματική, την ιστορική εξέλιξη γλωσσολογικών όρων και εννοιών, τη σχέση γραμματικής και λεξικογραφίας και τις αρχαίες γλωσσολογικές θεωρίες. Όπως καταλαβαίνετε, το συνέδριο απευθύνεται σε όσους μελετούν τις αρχαιογνωστικές επιστήμες και τη γλωσσολογία αλλά και σε όσους επιμένουν να γοητεύονται από την, άγνωστη σε μεγάλο βαθμό, ιστορία της ελληνικής γλώσσας.
Ποιες είναι οι σύγχρονες τάσεις στον χώρο των κλασικών σπουδών; Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια νέα άνθηση στον χώρο των κλασικών σπουδών - θα τολμούσαμε να μιλήσουμε μάλιστα για μια ερευνητική έκρηξη, η οποία αποτυπώνεται στην πληθώρα των νέων εκδόσεων, στη διοργάνωση πολυάριθμων συνεδρίων, στη στροφή πολλών νέων μελετητών στις αρχαιογνωστικές επιστήμες. Θα έλεγα ότι δύο είναι οι κύριες τάσεις στον χώρο μας σήμερα: αφενός η στροφή σε “άγνωστους” συγγραφείς, σε “αδιερεύνητες” περιοχές της αρχαίας γραμματείας (εδώ εντάσσεται η λογοτεχνία της ελληνιστικής εποχής και της ύστερης αρχαιότητας) και αφετέρου η επιστροφή στα αρχαϊκά και τα κλασικά κείμενα μέσα από το πρίσμα του σύγχρονου θεωρητικού λόγου (η αφηγηματολογία, η θεωρία της λογοτεχνίας, η ψυχανάλυση, η γλωσσολογία, η θρησκειολογία αποτελούν πλέον απαραίτητα εργαλεία για να ξαναδιαβάσουμε τα αρχαία κείμενα). Σε αυτά μπορώ να προσθέσω κάθε είδους διεπιστημονικές προσεγγίσεις, την ένταξη των αρχαίων κειμένων στα ιδεολογικά και αισθητικά συμφραζόμενα της εποχής τους, καθώς και μια προσπάθεια επικαιροποίησης της αρχαιότητας με άξονα σύγχρονους προβληματισμούς.
Συχνά ακούγεται μια “κατηγορία” για τις κλασικές σπουδές ότι κινούνται σε έναν περιχαρακωμένο κόσμο δίχως μεγάλη διασύνδεση με την κοινωνία... Αναμφίβολα μια τέτοια κριτική δεν στερείται βάσης. Ωστόσο, η κλασική φιλολογία δεν αφορά ούτε μια νεκρή γλώσσα ούτε ένα στενά προσδιορισμένο γραμματολογικό corpus, αλλά βρίσκεται στον πυρήνα του δυτικού πολιτισμού. Κάθε προσπάθεια πνευματικής εξέλιξης της Δύσης και του κόσμου γενικότερα περνάει μέσα από τις κλασικές σπουδές. Για να μπορέσουν όμως οι κλασικές σπουδές να επανασυνδεθούν με την κοινωνία, πρέπει τα πανεπιστημιακά τμήματα ανά τον κόσμο να δουν τα διανοήματα των κειμένων αυτών μέσα από μια σύγχρονη οπτική.
Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν οι κλασικές σπουδές στην Ελλάδα σήμερα; Το ελληνικό πανεπιστήμιο, και ειδικότερα οι ανθρωπιστικοί κλάδοι, βρίσκονται σε βαθιά κρίση - κανείς δεν το αρνείται αυτό. Δεν χρειάζεται να επαναλάβω κοινοτυπίες εδώ σχετικά με το “αντιπνευματικό” κλίμα της εποχής ή τις βαθιά εδραιωμένες “κακομαθημένες” συνήθειες διδασκόντων και διδασκομένων ή ακόμα και τους “εθνικιστικούς” συνειρμούς που αναπόφευκτα προκαλεί η αρχαιότητα στην ελληνική κοινωνία. Θέλω όμως να σταθώ σε όσα με κάνουν αισιόδοξο. Τους εκδότες που υλικά και ηθικά υποστηρίζουν την καλλιέργεια των κλασικών γραμμάτων - αξίζει να μνημονεύσω ειδικότερα τους εκδοτικούς οίκους του Δ. Παπαδήμα και University Studio Press που ανήκουν και στους χορηγούς του συνεδρίου. Την ύπαρξη ιδρυμάτων όπως το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας -το μοναδικό ελληνικό ερευνητικό ίδρυμα που, εδώ και χρόνια, ειδικεύεται στη μελέτη όλων των φάσεων της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας- ή το Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη που πλαισιώνουν με το επιστημονικό τους έργο το τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ στη Θεσσαλονίκη. Όσους φορείς, όπως το υπουργείο Παιδείας και το υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, συμβάλλουν στη διοργάνωση διεθνών συναντήσεων στην πόλη μας. Και όσους, σε πείσμα των καιρών, διαβάζουν, γράφουν και συζητούν ακόμη με πάθος για την αρχαιότητα.